Onlangs publiceerden de antropologen Douglas Fry en Patrik Söderberg in Science News een onderzoek waaruit zou blijken dat de mens niet al vanouds het oorlogszuchtig wezen is waarvoor hij sinds lang is uitgemaakt. Bevestigt dit de opvatting van de filosoof Jean-Jacques Rousseau (1712-1778), die meende dat de mens ooit in vrede samenleefde en dat alle narigheid pas begon toen de beschaving zich ontwikkelde? Het laat in elk geval zien hoe actueel de Franse denker nog altijd is, zegt filosoof Maarten Doorman, auteur van onder meer Rousseau en ik. Over de erfzonde van de authenticiteit.
‘Het artikel van Douglas Fry en Patrik Söderberg van de Abo Akademi in Finland heeft de nodige kritiek opgeroepen. Ten eerste beschouwden ze een oorlogszuchtig volk, de Tiwi, als een uitzondering en presenteerden ze ook cijfers waarin hun moordzucht niet werd verdisconteerd. Verder gaat het niet om het aantal door geweld omgekomenen, maar om slachtoffers die door een andere stam zijn vermoord, want dan pas is het oorlog. Ik ben geen deskundige in deze controverses, maar Rousseau heeft wel een klein punt in dit debat. Voor het voeren van oorlog heb je namelijk een tamelijk hoge sociale organisatiegraad nodig, want je moet groepen organiseren en wapens en voedsel. Naarmate de beschaving toeneemt wordt ook het voeren van grootschalige oorlog en massamoord beter mogelijk, zoals we de afgelopen honderd jaar hebben kunnen zien. De jagers-verzamelaars waarop de betreffende debatten zich richten waren daar minder goed toe in staat.’
‘Maar betekent dat nu dat ze moreel beter of vreedzamer waren? Dat is zeer de vraag. Of je door je naaste wordt vermoord of door een vreemde is voor het slachtoffer niet van het allergrootste belang. De antropologen tonen niet Rousseau’s hypothese aan, dat dat primitieve leven beter of gelukkiger was en dat lijkt me ook heel moeilijk. De socioloog Norbert Elias heeft laten zien hoe met een toenemende beschaving mensen steeds meer in staat waren tot zelfbeheersing. Ook dat wil niet zeggen dat mensen moreel steeds beter worden, maar in de hedendaagse samenlevingen wordt fysiek geweld – gelukkig – wel steeds meer een taboe.’
‘Als deze controverse over de al dan niet vermeende oorlogszucht van de vroege mensheid iets laat zien, dan is het wel dat het denken van Rousseau nog altijd volop aanwezig is en de achtergrond vormt van veel antropologische en sociobiologisch onderzoek. Sinds Rousseau is het verlangen naar het natuurlijke als iets wat in zich goed is niet meer weg geweest. Het vormt de drijfveer van menig onderzoeker, hetzij om zich tegen af te zetten, hetzij om iets van dat verlangen te kunnen bevestigen. Die onderzoekers zouden ook wel eens Hobbes mogen lezen, of Schopenhauer!’
Maarten Meester
Op de hoogte blijven van filosofie? Neem nu een halfjaarabonnement op Filosofie Magazine voor slechts € 25,- en kies een mooi geschenk.
Gerelateerd nieuws
