Het is flauw misschien, maar je kunt zeggen dat het tijd wordt. Dat de foto’s van Rineke Dijkstra iets gaan zeggen. Jarenlang stonden die onbeholpen pubers en andere figuren daar te zwijgen en het beeld was zo sterk dat anderen het nadeden. Overal zag je typische Rineke Dijkstra’s – het begon zelfs voor haar eigen werk te gelden. Maar nu heeft ze haar beelden tot leven gewekt.
In het Stedelijk Museum worden twee korte films van haar getoond. Negen kinderen uit Liverpool beschrijven in uniforme schoolkledij wat ze zien terwijl ze naar een schilderij van Picasso kijken met een huilende vrouw erop. Overhemd, grijze trui en rode das, ook de meisjes; typisch Engelse koppen met sproeten en ros haar op een drieluik van synchrone films. De kinderen praten tegen ons, lijkt het: de reproductie van Picasso staat op het statief van de middelste camera.
Hartverscheurend zonder sentimenteel te worden, als Dijkstra’s foto’s, poëtisch, net als de haast bezwerende teksten: I can see a woman crying / I can see a woman and different colours / I can see lots of bright colours / etc. Of het door het lichte galmen kwam of door het Engels weet ik niet, maar ik moest denken aan het opgezette lijk van Bentham dat ik vorig jaar in Londen zag in dezelfde tijd dat deze opnames gemaakt werden. De filosoof Jeremy Bentham (1748-1832) zit in een kast achter glas in een gang van een grote Londense universiteit.
Hij was er een van de founding fathers en wilde graag geconserveerd worden tentoongesteld. Bentham noemde zijn stoffelijk overschot een auto icon. Een auto icon, zo betoogde de excentrieke denker, is iets wat een afbeelding is van zichzelf. Bizar hoor: waar Rineke Dijkstra haar stille portretten tot spreken brengt, bracht hij zichzelf sprekend tot zwijgen.
Mooie formulering trouwens, dat iets een beeld is van zichzelf. Wittgenstein zou er wel raad mee weten! De term duidt op een te grote letterlijkheid, bijv. op een Dijkstra die zichzelf dreigt te herhalen. Op een letterlijkheid die zelfs weerzinwekkend wordt bij Benthams afbeelding van zichzelf in de vorm van een haveloos lijk in een kast, bedenk ik, terwijl kinderen hun analyse van de wenende vrouw vol overgave voortzetten. Terrified, klinkt het, putrified, mortified … Maybe she’s a ghost …
En dan volgt de wending. Misschien huilt ze wel van het lachen, zegt een opgeschoren joch. Misschien kocht iemand een sportwagen voor haar, galmt het. Misschien kwam haar man levend uit de oorlog. Prachtige film. Het laatste wat dit is, is een afbeelding van zichzelf.
https://www.youtube.com/watch?v=Qb9tw8VF-F8
https://www.youtube.com/watch?v=Qb9tw8VF-F8et duidt op een te grote letterlijkheid